I. Thông tin chung
- Thời gian: Đêm 26 tháng 4 năm 1986, lúc 01:23 (giờ địa phương).
- Địa điểm: Nhà máy điện hạt nhân Chernobyl, lò phản ứng số 4.
- Quốc gia: Ukraina (khi đó thuộc Liên Xô).
- Loại tai nạn: Nổ lò phản ứng hạt nhân do lỗi thiết kế và sai sót vận hành.
- Cấp độ thảm họa: Mức 7 trên thang INES (mức cao nhất – cùng cấp với thảm họa Fukushima năm 2011).
II. Nguyên nhân chính
- Thử nghiệm sai quy trình kỹ thuật:
- Các kỹ sư tiến hành một thử nghiệm an toàn để xem lò phản ứng có thể tiếp tục làm mát sau khi mất điện hay không.
- Họ vô hiệu hóa nhiều hệ thống an toàn tự động, làm mất khả năng kiểm soát phản ứng dây chuyền.
- Thiết kế lò phản ứng RBMK có khuyết điểm:
- Lò RBMK không ổn định ở công suất thấp, và thanh điều khiển có thiết kế sai (đầu thanh làm tăng phản ứng khi mới cắm vào).
- Sai lầm của con người:
- Nhân viên thiếu hiểu biết đầy đủ về đặc tính nguy hiểm của lò phản ứng.
- Không dừng thử nghiệm dù có dấu hiệu bất thường.
III. Diễn biến thảm họa
- 01:23 sáng, 26/4/1986:
- Công suất lò phản ứng tăng vọt không kiểm soát được.
- Hai vụ nổ liên tiếp làm phá hủy nắp lò phản ứng nặng hàng trăm tấn.
- Cháy lớn và phát tán phóng xạ:
- Lõi lò phản ứng bị lộ ra ngoài, nhiệt độ lên đến 2.000°C.
- Tia phóng xạ khổng lồ (iodine-131, cesium-137, strontium-90, plutonium, v.v.) phát tán vào khí quyển.
- Lính cứu hỏa và công nhân đầu tiên đến hiện trường không có đồ bảo hộ, chịu liều phóng xạ chết người.
IV. Hậu quả trực tiếp
- Người thiệt mạng ngay sau tai nạn:
- 2 người chết ngay tại chỗ.
- Khoảng 28 người (chủ yếu là lính cứu hỏa và kỹ sư) chết trong vòng vài tuần do nhiễm phóng xạ cấp tính.
- Sơ tán:
- Thành phố Pripyat (gần 50.000 dân) bị sơ tán hoàn toàn trong vòng 36 giờ.
- Sau đó, hơn 350.000 người phải rời bỏ nhà cửa trong khu vực nhiễm xạ.
V. Tác động lâu dài
- Phóng xạ lan khắp châu Âu:
- Đám mây phóng xạ bay qua Belarus, Nga, Ba Lan, Thụy Điển, Đức, và nhiều nước khác.
- Diện tích nhiễm xạ nặng nhất: khoảng 150.000 km².
- Sức khỏe con người:
- Tăng mạnh các ca ung thư tuyến giáp (đặc biệt ở trẻ em do nhiễm Iodine-131).
- Nhiều người bị rối loạn miễn dịch, vô sinh, dị tật bẩm sinh.
- Hàng trăm nghìn người tham gia xử lý hậu quả (“liquidators”) bị nhiễm xạ nặng.
- Môi trường:
- Rừng quanh nhà máy bị “cháy phóng xạ” (lá cây chuyển đỏ do chết vì phóng xạ).
- Đất và nước nhiễm các đồng vị như Cs-137, Sr-90, Pu-239 trong hàng chục nghìn năm.
- Kinh tế – xã hội:
- Chi phí khắc phục thiệt hại ước tính hàng trăm tỷ USD.
- Nhiều vùng ở Ukraina và Belarus vẫn bị cấm sinh sống cho đến nay.
VI. Biện pháp khắc phục
- 1986:
- Xây “quan tài bê tông” (sarcophagus) bao phủ lò phản ứng để ngăn phóng xạ.
- 2016:
- Hoàn thành vòm thép mới (“New Safe Confinement”), cao 108 m, nặng 36.000 tấn, che phủ toàn bộ khu vực lò số 4.
- Theo dõi lâu dài:
- Khu vực Chernobyl Exclusion Zone rộng khoảng 30 km quanh nhà máy vẫn bị phong tỏa và giám sát phóng xạ liên tục.
VII. Ý nghĩa và bài học
- Cần tuân thủ nghiêm ngặt quy trình an toàn hạt nhân.
- Không che giấu thông tin sự cố, vì ban đầu Liên Xô cố giữ bí mật, khiến hậu quả lan rộng.
- Tăng cường hợp tác quốc tế về an toàn năng lượng hạt nhân và hỗ trợ nhân đạo cho nạn nhân.
